Critical Thinking là gì? Cách rèn luyện tư duy phản biện

Critical thinking – tư duy phản biện là một kỹ năng quan trọng và phổ biến không chỉ trên toàn thế giới mà còn tại Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục. Vậy lợi ích của tư duy phản biện là gì và làm thế nào để rèn luyện kỹ năng này? Hãy cùng VietnamWorks HR Insider khám phá thêm về Critical thinking – tư duy phản biện trong bài viết dưới đây!

Critical thinking là gì? 

Critical Thinking (Tư duy phản biện) là quá trình phân tích và đánh giá thông tin một cách hợp lý, dựa trên lập luận logic và sự cân nhắc cẩn trọng, thông qua việc đặt câu hỏi như tại sao, bằng cách nào, làm thế nào và như thế nào về những gì được đọc, nghe, nói hoặc viết.

Tư duy này dựa trên các tiêu chuẩn trí tuệ phổ quát, bao gồm sự rõ ràng, chính xác, độ tin cậy, tính nhất quán và lập luận chặt chẽ. Quá trình này yêu cầu người suy nghĩ phải xem xét các yếu tố cơ bản trong mọi lập luận: vấn đề, mục đích, giả định, kết quả và ý nghĩa, quan điểm,…

Tư duy phản biện có ích trong nhiều tình huống, chẳng hạn như đánh giá thông tin trên truyền thông, tham gia các cuộc thảo luận xây dựng, ra quyết định sáng suốt dựa trên dữ liệu có sẵn và nâng cao khả năng giải quyết vấn đề.

Critical thinking là gì?

Ví dụ về tư duy phản biện

Dưới đây là một số ví dụ về tư duy phản biện thường gặp trong cuộc sống hàng ngày:

• Khi đọc một tin tức, bạn không chỉ tin tưởng vào những gì được viết mà còn đặt câu hỏi về nguồn tin, tính chính xác của thông tin và những quan điểm khác nhau về vấn đề đó.
• Khi đưa ra quyết định quan trọng, bạn cân nhắc kỹ lưỡng các lựa chọn, phân tích ưu và nhược điểm của mỗi lựa chọn và đưa ra lựa chọn phù hợp nhất với tình huống.
• Khi tham gia một cuộc thảo luận, bạn lắng nghe ý kiến của người khác một cách cởi mở, phân tích lập luận của họ và đưa ra ý kiến của mình một cách thuyết phục.

Ví dụ về Critical Thinking

Các loại tư duy phản biện phổ biến

Tư duy phản biện có thể được phân loại thành hai dạng chính: tư duy phản biện tự điều chỉnh và tư duy phản biện ngoại cảnh. Cụ thể:

Tư duy phản biện tự điều chỉnh

Tư duy phản biện tự điều chỉnh là quá trình mà cá nhân tự đối chiếu và đánh giá những suy nghĩ, quan điểm của bản thân. Khi đối diện với một vấn đề, mỗi người thường có những ý kiến chủ quan riêng, có thể đúng hoặc sai. Người sở hữu tư duy phản biện tự điều chỉnh sẽ biết cách tự kiểm tra và phản biện lại các quan điểm của mình để hoàn thiện và đưa ra kết luận hợp lý nhất.

Tư duy phản biện ngoại cảnh

Tư duy phản biện ngoại cảnh là việc đưa ra các ý kiến, lập luận khách quan để phản biện những quan điểm sai lệch về một vấn đề. Trong bất kỳ tập thể hay tổ chức nào, mỗi cá nhân đều có các quan điểm và lập luận khác biệt, điều này có thể dẫn đến tranh luận và sự bảo vệ quan điểm cá nhân.

Tư duy phản biện ngoại cảnh giúp chúng ta tổng hợp và đánh giá ý kiến của người khác một cách khách quan, hỗ trợ quá trình giải quyết vấn đề một cách lành mạnh và đúng đắn.

Vai trò của Critical thinking

Critical Thinking đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống:

• Tư duy phản biện là kỹ năng phổ quát: Tư duy phản biện là một kỹ năng tổng quát và áp dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực. Điều này có nghĩa là bất kể bạn chọn con đường sự nghiệp nào, kỹ năng này đều giúp bạn xử lý các tình huống một cách linh hoạt và hiệu quả.
• Quan trọng đối với sự phát triển kinh tế: Trong tương lai, khi công nghệ, thông tin và đổi mới trở nên chủ đạo, tư duy phản biện sẽ là yếu tố thiết yếu để các nền kinh tế đang phát triển giải quyết các thách thức một cách nhanh chóng và hiệu quả.
• Khuyến khích sự sáng tạo: Rèn luyện tư duy phản biện không chỉ hỗ trợ chúng ta trong việc giải quyết các vấn đề mà còn kích thích sự đổi mới và ý tưởng sáng tạo. Tư duy phản biện giúp phân tích và điều chỉnh các ý tưởng để chúng trở nên thực tế và hiệu quả hơn.
• Cải thiện khả năng trình bày và giao tiếp: Khi tư duy rõ ràng và có hệ thống, chúng ta sẽ dễ dàng thể hiện bản thân hơn. Việc rèn luyện tư duy phản biện giúp nâng cao kỹ năng phân tích, tư duy logic và khả năng ngôn ngữ.
• Khả năng tự nhìn lại: Tư duy phản biện còn là công cụ để chúng ta tự đánh giá và xem xét lại lối sống cũng như quan điểm của bản thân. Nó giúp chúng ta tự phản ánh và biện minh cho những lựa chọn và quyết định trong cuộc sống.

Tham khảo thêm:

• Kỹ năng mềm
• Kỹ năng ra quyết định

Vai trò của Critical thinking

Quy trình suy nghĩ phản biện

Quy trình suy nghĩ phản biện bao gồm các bước sau:

• Xác định vấn đề: Xác định rõ ràng vấn đề cần giải quyết hoặc câu hỏi cần trả lời.
• Thu thập thông tin: Thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm cả nguồn chính thống và nguồn không chính thống.
• Đánh giá thông tin: Phân tích thông tin thu thập được, đánh giá tính chính xác, độ tin cậy và độ liên quan của thông tin.
• Phân tích lập luận: Phân tích các lập luận liên quan đến vấn đề, xác định giả định, đánh giá bằng chứng và xác định điểm mạnh, điểm yếu của mỗi lập luận.

Quy trình suy nghĩ phản biện

• Rút ra kết luận: Dựa trên thông tin thu thập được và phân tích đã thực hiện, rút ra kết luận hợp lý và logic.
• Kiểm tra kết luận: Đánh giá lại kết luận đã rút ra, xem xét các ý kiến trái chiều và xác định xem có cần điều chỉnh kết luận hay không.

Các cấp độ của Critical thinking

Cấp 1: Nắm rõ vấn đề – Nền tảng cho mọi suy luận

Ở cấp độ này, bạn có thể trình bày vấn đề một cách rõ ràng, cụ thể, đảm bảo người nghe hiểu được bản chất của vấn đề. Đây là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng trong quá trình tư duy phản biện. Việc thiếu sót ở giai đoạn này có thể dẫn đến những hiểu lầm, sai lệch trong quá trình thảo luận và giải quyết vấn đề.

Thách thức:

• Xác định chính xác và đầy đủ các khía cạnh của vấn đề.
• Tránh đưa ra những phán xét hay định kiến cá nhân.
• Sử dụng ngôn ngữ một cách rõ ràng, súc tích và thực sự dễ hiểu.

Cấp 2: Cấu trúc lập luận – Xây dựng nền tảng logic

Cấp độ này đòi hỏi bạn phải trình bày quan điểm cá nhân một cách logic, chặt chẽ và nhất quán. Bạn cần sắp xếp các ý tưởng theo trình tự hợp lý, sử dụng bằng chứng thuyết phục và giải thích lập luận của mình một cách rõ ràng.

Cấu trúc lập luận – Xây dựng nền tảng logic

Thách thức:

• Phân tích vấn đề một cách logic và khoa học.
• Sử dụng các lập luận hợp lý và có căn cứ.
• Tránh đưa ra những giả định sai lầm hoặc thiếu cơ sở.

Cấp 3: Tranh luận hiệu quả – Bảo vệ quan điểm và tiếp thu ý kiến

Ở cấp độ này, bạn không chỉ trình bày quan điểm của mình mà còn phải bảo vệ nó trước những ý kiến trái chiều. Bạn cần lắng nghe cởi mở, phản bác một cách thuyết phục và tiếp thu những ý kiến đóng góp hợp lý.Thách thức:

• Xác định điểm mạnh và điểm yếu của lập luận của bản thân và đối phương.
• Sử dụng các kỹ thuật tranh luận hiệu quả như đặt câu hỏi, đưa ra ví dụ và phân tích logic.
• Giữ thái độ tôn trọng và cởi mở trong suốt quá trình tranh luận.

Cấp 4: Tranh luận có trách nhiệm – Vượt qua “cái tôi” để hướng đến sự hợp tác

Cấp độ này đòi hỏi bạn phải nâng cao hơn nữa khả năng tranh luận của mình, đảm bảo tính công bằng, khách quan và hướng đến sự hợp tác để tìm ra giải pháp chung.

Tranh luận có trách nhiệm – Vượt qua “cái tôi” để hướng đến sự hợp tác

Thách thức:

• Nhận thức được những định kiến và thiên vị của bản thân.
• Tôn trọng và đánh giá cao những ý kiến khác biệt.
• Sẵn sàng điều chỉnh quan điểm của mình dựa trên bằng chứng và lập luận hợp lý.

Cấp 5: Thực hành thường xuyên – Chìa khóa rèn luyện tư duy phản biện

Critical Thinking không phải là kỹ năng bẩm sinh mà cần được rèn luyện thường xuyên qua quá trình thực hành. Bạn nên tham gia các hoạt động như thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề, tranh luận, v.v. để nâng cao khả năng tư duy phản biện của mình.Thách thức:

• Áp dụng kỹ năng Critical Thinking vào các tình huống thực tế trong cuộc sống.
• Luôn đặt câu hỏi và suy nghĩ một cách cẩn trọng trước khi đưa ra quyết định.
• Luôn sẵn sàng học hỏi và tiếp thu thêm những kiến thức mới.

Cấp 6: Tư duy hiệu quả – Mục tiêu cao nhất của Critical Thinking

Đạt được cấp độ này, bạn có thể tư duy một cách hiệu quả, công bằng, khiêm tốn và có khả năng giải quyết những vấn đề phức tạp một cách sáng tạo.

Thách thức:

• Luôn giữ cho mình thái độ cầu thị và sự ham học hỏi.
• Nhận thức được giới hạn của bản thân và sẵn sàng tiếp thu ý kiến đóng góp từ người khác.
• Sử dụng kỹ năng Critical Thinking để tạo ra những tác động tích cực cho xã hội.

Tư duy hiệu quả – Mục tiêu cao nhất của Critical Thinking

Xem thêm: Nắm rõ phương pháp 6 chiếc mũ tư duy: ý nghĩa và quy trình áp dụng

Làm thế nào để phát triển tư duy phản biện?

Đặt câu hỏi liên tục

Sống và làm việc trong môi trường dễ đồng thuận có thể hạn chế khả năng phản biện. Hãy cố gắng tránh việc đồng ý một cách thụ động bằng cách đặt các câu hỏi xoay quanh vấn đề. Các câu hỏi như “Tại sao?”, “Làm thế nào?”, “Có lựa chọn nào khác không?” sẽ giúp bạn đào sâu và suy nghĩ kỹ lưỡng hơn về các thông tin.

Luyện tập kỹ năng suy luận

Để phát triển tư duy phản biện, bạn cần rèn luyện kỹ năng suy luận sao cho logic, kết nối và xâu chuỗi toàn bộ thông tin một cách khoa học và dễ hiểu. Một lập luận logic cần được xây dựng dựa trên các bằng chứng xác thực, dẫn chứng cụ thể và có tính thuyết phục cao. Những lập luận này phải giúp người nghe hiểu rõ vấn đề và góp phần giải quyết vấn đề đó. Nếu bạn đưa ra các câu trả lời nhưng không thể lý giải rõ ràng, thì điều đó chưa được coi là khả năng lập luận logic.

Đọc sách và báo chí

Việc đọc nhiều tài liệu về một chủ đề giúp nâng cao khả năng tư duy phản biện. Sách chuyên ngành mang đến cái nhìn sâu hơn về những lĩnh vực cụ thể, trong khi các tin tức thời sự giúp bạn cập nhật tình hình xã hội và kinh tế mới nhất. Khi phản biện, nên sử dụng những kiến thức này để so sánh, đối chiếu và hình thành các lập luận chặt chẽ. Phản biện không chỉ là tranh luận, mà còn là lắng nghe và thậm chí điều chỉnh quan điểm khi cần.

Xem thêm phát triển tư duy sáng tạo.

Tham gia thảo luận

Việc trao đổi ý kiến với người khác giúp bạn học cách lắng nghe và hiểu được các góc nhìn đa chiều. Đây là một phương pháp hiệu quả để phát triển kỹ năng tư duy phản biện và điều quan trọng là giữ thái độ cởi mở, tôn trọng quan điểm của đối phương, tránh những tranh cãi không cần thiết.

Giải quyết vấn đề

Thực hành giải quyết vấn đề là cách để tập trung vào phân tích và đánh giá dữ liệu nhằm đưa ra quyết định dựa trên lập luận logic. Khi giải quyết vấn đề, hãy đưa ra các câu hỏi và so sánh các quan điểm khác nhau, điều này sẽ giúp bạn rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện.

Xem thêm các bài viết thú vị sau:

• Hikikomori là gì? Khám phá hiện tượng sống ẩn dật ở Nhật Bản
• Bartender là gì? Vai trò và công việc của một người pha chế chuyên nghiệp
• Sao michelin là gì? Ý nghĩa và tầm quan trọng của hệ thống sao Michelin trong ngành ẩm thực
• Cameo là gì? Định nghĩa và ứng dụng của vai trò khách mời trong phim và truyền hình
• Producer là gì? Vai trò và trách nhiệm của một nhà sản xuất trong các dự án
• Hrbp là gì? Khám phá vai trò của Business Partner trong quản lý nguồn nhân lực
• MMO là gì? Mô hình trò chơi trực tuyến nhiều người chơi và cách nó hoạt động
• PT là gì? Vai trò và nhiệm vụ của một huấn luyện viên cá nhân
• Commission là gì? Định nghĩa và cách thức hoạt động của hoa hồng trong bán hàng
• Compensation là gì? Tìm hiểu về các hình thức đền bù và phúc lợi trong doanh nghiệp

Cách rèn luyện kỹ năng Critical Thinking

Những rào cản khi phát triển tư duy phản biện

Khi phát triển tư duy phản biện cho bản thân, bạn sẽ gặp một số rào cản sau:

• Thói quen: Chúng ta thường có xu hướng nhìn nhận vấn đề một cách hời hợt và mang tính chủ quan, điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng tư duy phản biện, vì nó ngăn cản chúng ta phân tích, đánh giá và đưa ra những lập luận chính xác.
• Cái “tôi”: Yếu tố này có thể khiến nhiều người bị ảo tưởng về sức mạnh của bản thân, dẫn đến việc họ không sẵn lòng lắng nghe hoặc tiếp thu ý kiến từ người khác. Điều này tạo ra một trở ngại lớn trong quá trình hình thành và phát triển tư duy phản biện, khi mà cái tôi không cho phép họ tiếp nhận kiến thức và quan điểm mới, khiến tư duy trở nên đơn điệu và chủ quan hơn.
• Bảo thủ: Những cá nhân này thường từ chối lắng nghe hoặc chấp nhận ý kiến khác và luôn cho rằng quan điểm của mình là đúng. Điều này khiến cho khả năng tư duy phản biện không thể tiến bộ. Khi đối diện với các vấn đề, họ thường cố gắng bảo vệ những ý kiến mà họ tin là đúng, chìm đắm trong một tư duy sai lệch.
• Lười biếng: Những người có tính cách lười biếng thường không thích việc suy nghĩ, tranh luận hay bày tỏ ý kiến của mình. Theo thời gian, điều này dẫn đến sự thiếu tự tin, thiếu trách nhiệm và họ không còn muốn tư duy nhiều, mà thường giao phó mọi việc cho người khác.
• Tư duy “bầy đàn”: Tư duy này khiến mỗi cá nhân bị giới hạn trong một không gian nhất định, không thể thoát ra để thể hiện những suy nghĩ và chính kiến của mình. Do đó, tư duy bầy đàn sẽ dần dần làm mất đi những phẩm chất riêng của mỗi cá nhân, khiến các thành viên trong một nhóm hoặc tập thể ngại khác biệt, thiếu tự tin và không chắc chắn về năng lực của mình, từ đó dễ dàng làm theo người khác và ngại thay đổi.

Bài viết trên là tất tần tật thông tin cần nắm về Critical Thinking. Hy vọng qua những thông tin mà VietnamWorks HR Insider cung cấp, bạn đã có cho mình cái nhìn tổng quan nhất về Critical Thinking là gì cũng như những phương pháp giúp rèn luyện tư duy phản biện hiệu quả.

Hãy bắt đầu hành trình chinh phục Critical Thinking ngay hôm nay để “tạm biệt” những ngộ nhỡ và “nâng tầm” tư duy phản biện cho cuộc sống thành công!

Nắm bắt thông tin tuyển dụng mới nhất và tham gia ứng tuyển tại VietnamWorks! Top các nhà tuyển dụng cùng việc làm tiềm năng đa dạng: Wall Street English tuyển dụng, Marathon Education tuyển dụng, Hocmai tuyển dụng, Langmaster tuyển dụng, Kyna tuyển dụng, American Study tuyển dụng, Emasi tuyển dụng và Esuhai tuyển dụng.

— HR Insider —

VietnamWorks – Website tuyển dụng trực tuyến số 1 Việt Nam